Το gaslighting είναι η αργή, συστηματική διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο αμφισβητεί τόσο συχνά και τόσο αποτελεσματικά την αντίληψη της πραγματικότητας ενός άλλου, ώστε να αφήνει το τελευταίο να αισθάνεται ότι «χάνει το μυαλό» του. Δεν πρόκειται για απλές διαφωνίες αλλά για μία από τις πιο λεπτές αλλά καταστροφικές μορφές ψυχολογικής χειραγώγησης, μια προσπάθεια – συνειδητή ή όχι – να υπονομευτεί η ίδια η ικανότητα του θύματος να ξεχωρίζει το αληθινό από το ψεύτικο, το λογικό από το παράλογο. Ο όρος «gaslighting» προέρχεται από το θεατρικό έργο του 1938 «Gas Light» (και τις δύο κινηματογραφικές του μεταφορές), όπου ο πρωταγωνιστής χειραγωγεί συστηματικά τη σύζυγό του ώστε να αμφισβητήσει την αντίληψή της για την πραγματικότητα, συμπεριλαμβανομένων των διακυμάνσεων στην ένταση του φωτισμού του αερίου (gas light) στο σπίτι τους (Stark, 2019). Στη σύγχρονη ψυχολογία και κοινωνιολογία, το gaslighting αναφέρεται σε μια μορφή ψυχολογικής κακοποίησης και χειραγώγησης, όπου ένα άτομο ή μια ομάδα ασκεί συστηματικές πρακτικές με σκοπό να κάνει έναν άλλον να αμφισβητήσει τη δική του αντίληψη, μνήμες, λογική και τελικά τη νοητική του σταθερότητα (Abramson, 2014). Ο θύτης (gaslighter) επιδιώκει να αποσταθεροποιήσει το θύμα (gaslightee), οδηγώντας το να αμφιβάλλει για τη μνήμη,
την αντίληψη και την ίδια του την πραγματικότητα.
Μηχανισμοί του Gaslighting
Οι πιο κοινές στρατηγικές gaslighting περιλαμβάνουν:
- Άρνηση / Διαστρέβλωση (deny / distort): ο θύτης αρνείται ότι είπε ή έκανε κάτι, ή «διορθώνει» τη μνήμη του θύματος (Sweet, 2019)
- Eλαχιστοποίηση (minimization / trivialization): υποβάθμιση των συναισθημάτων ή των εμπειριών του θύματος («δεν ήταν και τόσο μεγάλο θέμα», «έκανες την τρίχα τριχιά», «υπερβάλλεις» κλπ) (Stark, 2019)
- Απομάκρυνση πληροφοριών / σιωπή (withholding): ο θύτης «κλείνει» τη συζήτηση, αρνείται να απαντήσει ή λέει ότι «δεν καταλαβαίνει» (Darke et al., 2025).
- Αναστροφή / αντιστροφή κατηγορίας (projection / reversal): ο θύτης λέει ότι το θύμα “είναι ευαίσθητος/η” ή “μιλάει πολύ” ενώ εκείνος κατηγορει ουσιαστικά (Marlow-MaCoy, 2020).
- Επίθεση στην αξιοπιστία (attack on credibility): κατηγορίες ότι το θύμα είναι “τρελό/υπερβολικό/χαζό”, ώστε να αμφισβητηθεί η φωνή του (Ciabatti et al., 2021).
- Απομόνωση (isolation): ο θύτης μπορεί να «κόψει» κοινωνικές συνδέσεις του θύματος, ώστε να μην έχει εξωτερική επιβεβαίωση (Stern & Wolf, 2018).
Οι παραπάνω στρατηγικές αυτές λειτουργούν συνδυαστικά και σωρευτικά, δημιουργώντας γνωστική αστάθεια και διάχυτη αμφιβολία (Sarkis & El-Attar, 2021).
Gaslighting και Σχέσεις
Το gaslighting συναντάται σε όλες τις μορφές σχέσεων, είτε αφορά ρομαντικές σχέσεις, είτε εργασιακές, ακόμα και θεραπευτικές.
Στις ερευνητικές μελέτες πάνω σε ρομαντικές σχέσεις, το gaslighting αναγνωρίζεται ως μορφή ψυχολογικού εκφοβισμού. Στην ποιοτική έρευνα του Klein και των συνεργατών του, οι συμμετέχοντες περιέγραψαν χαρακτηριστικά όπως «ελεγχόμενη αμφιβολία», «αναστροφή της αλήθειας» και «κατεδάφιση της εμπιστοσύνης» (Klein et al., 2023). Θύματα περιγράφουν την εμπειρία ως «συνεχή διάβρωση της εμπιστοσύνης» και «κατεδάφιση της ταυτότητας». Σε μελέτη για χαρακτηριστικά προσωπικότητας και τακτικές gaslighting, βρέθηκε θετική συσχέτιση με χαρακτηριστικά όπως η συναισθηματική ψυχρότητα, η επιθετικότητα, η ναρκισσιστική τάση και η χειριστικότητα (March et al., 2023). Το gaslighting λειτουργεί ως μορφή ψυχολογικής βίας που στοχεύει στη μείωση της αυτονομίας και της εμπιστοσύνης του θύματος προς τον εαυτό του, ενώ μεθοδικά εδραιώνει τον έλεγχο του θύτη.
Δεν είναι μόνο οι προσωπικές σχέσεις που υφίστανται gaslighting — τα τελευταία χρόνια έχει μελετηθεί και το workplace gaslighting. Στην έρευνα σχετικά με gaslighting στο εργασιακό περιβάλλον, προτείνεται ότι αποτελεί μορφή κακοποίησης-ηγεσίας: οι διαστάσεις του περιλαμβάνουν trivialization (υποτίμηση) και affliction (πρόκληση επιβάρυνσης) ως κύριες διαστάσεις του φαινομένου (Kukreja & Pandey, 2023). Το εργασιακό gaslighting έχει επιπτώσεις όπως μείωση εμπιστοσύνης, επαγγελματική εξουθένωση και αίσθηση αλλοτρίωσης.
Το gaslighting δεν περιορίζεται σε σχέσεις προσωπικές ή εργασιακές — έχει ευρύτερες εκφάνσεις στο δημόσιο, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο.
- Σύμφωνα με την ανασκόπηση Illuminating Gaslighting, το φαινόμενο διασχίζει πολλαπλά πεδία (ψυχολογία, κοινωνιολογία, ιατρική) και γίνεται εργαλείο εξουσίας (Darke et al., 2025).
- Στην κοινωνιολογική προσέγγιση της Paige Sweet, το gaslighting θεωρείται εν πολλοίς κοινωνικό φαινόμενο που τροφοδοτείται από σχέσεις εξουσίας και ανισότητες (π.χ. φύλο, εξουσία) (Sweet, 2019).
- Στον χώρο της υγείας, αναφέρονται φαινόμενα medical gaslighting, όπου οι ασθενείς — ιδίως γυναίκες ή ομάδες που υφίστανται διακρίσεις — δηλώνονται ως «υπερβολικοί» ή «ψυχοσωματικοί» χωρίς κατάλληλη διερεύνηση της πάθησής τους (Shapiro & Hayburn, 2024)
- Επίσης, υφίστανται πολιτικές μορφές gaslighting: όταν δημόσιοι λόγοι, media ή ηγεσίες αρνούνται γεγονότα, διαστρεβλώνουν την αλήθεια ή διαψεύδουν τις μαρτυρίες των πολιτών, προκαλώντας συλλογική αμφιβολία (Abramson, 2014).
Συνολικά, το gaslighting λειτουργεί ως εργαλείο ισχύος και απαξίωσης της υποκειμενικότητας — όχι μόνο σε διαπροσωπικό επίπεδο αλλά και σε συστημικό.
Ψυχολογική θεώρηση
Στο ψυχοδυναμικό πλαίσιο, το gaslighting μπορεί να νοηθεί ως προβολική άμυνα: ο θύτης αποδίδει στον άλλον αυτό που δεν μπορεί να αντέξει ο ίδιος. Η συνεχής αμφισβήτηση καταρρακώνει τις άμυνες του θύματος, διαρρηγνύει το Εγώ και οδηγεί σε διαστρέβλωση της ταυτότητας (Klein, 2023). Το gaslighting συνιστά επίθεση στην πιο θεμελιώδη εμπειρία του υποκειμένου: την αίσθηση ότι υπάρχει κάποιος στις αναπαραστάσεις του εαυτού και της πραγματικότητας που μπορεί να εμπιστευτεί. Ο σταδιακός τρόπος με τον οποίο επιφέρεται (διαστρέβλωση, αμφισβήτηση, επίμονες επαναλήψεις) φθείρει τη ναρανευτική σταθερότητα — δηλαδή το συνεκτικό νήμα που συνδέει συγκινησιακές εμπειρίες, μνήμη και αίσθημα συνέχειας του εαυτού.
Έτσι, το άτομο μπορεί να βιώσει:
- Δυσκολία στη συγκέντρωση / μνήμη: αμφιβολία για το τι συνέβη
- Διάχυτη αβεβαιότητα και άγχος
- Αλλοίωση της αυτοεκτίμησης: “Μήπως είμαι εγώ το λάθος;”
- Αίσθηση αποπροσωποποίησης / αποξένωσης
Από νευροβιολογικής άποψης, η συνεχής αμφισβήτηση και το άγχος που συνοδεύει το gaslighting ενεργοποιούν συστήματα στρες (HPA axis) και νευροβιολογικές οδούς σχετιζόμενες με τραύμα / υπερδιέγερση (Fraser, 2025). Η χρόνια ενεργοποίηση αυτών των συστημάτων μπορεί να οδηγήσει σε:
- Προβλήματα στη μνήμη / βλάβες ιππόκαμπου
- Νευρολογική «θόλωση» στη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού
- Δυσκολία στην ρύθμιση συναισθημάτων
- Επικρατούσα κατάσταση «απειλής» στο σώμα
Επιπλέον, το gaslighting σε άτομα με ιστορικό τραύματος ή ανασφάλειας προσκόλλησης ενδέχεται να ενεργοποιεί αρχαία «τραυματικά μοτίβα», οδηγώντας σε υπεραντιδράσεις και έντονη ευαισθησία στις αμφισβητούμενες εμπειρίες (Van der Kolk, 2015). Επομένως, η γνώση της νευροβιολογίας ενισχύει την κατανόηση του γιατί το gaslighting δεν είναι «απλώς κακός διάλογος», αλλά τραυματική διαδικασία.
Το φαινόμενο του gaslighting δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως αν δεν εξετάσουμε τον ρόλο του ίδιου του θύτη. Ο gaslighter μπορεί να εκδηλώνει τη συμπεριφορά του είτε εκούσια (συνειδητά, με στόχο την εξουσία και τον έλεγχο), είτε ακούσια (μέσα από εσωτερικευμένα μοτίβα, άμυνες και ασυνείδητες διεργασίες).
Εκούσιο και ακούσιο Gaslighting
Στην εκούσια μορφή, η συμπεριφορά έχει έντονα χαρακτηριστικά χειρισμού, ναρκισσισμού και επιθυμίας ελέγχου.
- Ο θύτης χρησιμοποιεί στρατηγικές gaslighting για να διατηρήσει κυριαρχία και να εξουδετερώσει αντιστάσεις.
- Συχνά συνδέεται με ναρκισσιστικά ή αντικοινωνικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπου η ανάγκη για αυτοεπιβεβαίωση οδηγεί σε εκμετάλλευση του άλλου.
- Έρευνες δείχνουν ότι άτομα με υψηλή σκοτεινή τριάδα (ναρκισσισμός, μακιαβελισμός, ψυχοπαθητικά στοιχεία) χρησιμοποιούν συνειδητά το gaslighting για να διατηρούν εξουσία στις σχέσεις τους (Gini et al., 2023).
Σε πολλές περιπτώσεις, ο gaslighter δεν ενεργεί συνειδητά για να χειραγωγήσει, αλλά λειτουργεί μέσα από μηχανισμούς άμυνας που εδραιώθηκαν συνήθως από την παιδική του ηλικία. Αν μεγάλωσε σε οικογένεια όπου τα συναισθήματα αγνοούνταν, ελαχιστοποιούνταν ή γελοιοποιούνταν, τότε έχει μάθει ότι η αμφισβήτηση της εμπειρίας του άλλου είναι «φυσιολογικός» τρόπος σχετίζεσθαι. Ο ακούσιος gaslighter συχνά έχει ιστορικό κακών συναισθηματικών σχέσεων:
- Γονεϊκή παραμέληση ή ναρκισσιστική ανατροφή: ως παιδί ένιωθε ότι τα συναισθήματά του δεν έχουν σημασία.
- Ασυνεπείς δεσμοί προσκόλλησης: εναλλαγή φροντίδας και απόρριψης, που οδηγεί σε αδυναμία εμπιστοσύνης στη δική του εμπειρία.
- Τραυματικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή: συνεχείς εμπειρίες απόρριψης ή αμφισβήτησης μπορεί να τον κάνουν να «προλάβει» την απόρριψη του άλλου, ακυρώνοντάς τον (Bellomare et al., 2024).
Στην ουσία, το gaslighting εδώ δεν είναι επιθετική πράξη αλλά αναπαράσταση του δικού του τραύματος: “Αν δεν μπορώ να αντέξω τα συναισθήματά σου, θα τα ακυρώσω, όπως ακύρωναν και τα δικά μου”.
Επίσης, η ντροπή είναι βασικό συναίσθημα πίσω από τον ακούσιο gaslighter.
- Η αμφισβήτηση του άλλου λειτουργεί σαν αυτοπροστασία: «αν παραδεχτώ ότι έχεις δίκιο, θα εκτεθώ, θα αποκαλυφθεί η δική μου αδυναμία».
- Πολλές φορές πρόκειται για άτομα με χαμηλή ανεκτικότητα στη συναισθηματική οικειότητα — δηλαδή, όταν ο άλλος εκφράζει ευάλωτο συναίσθημα, ο gaslighter νιώθει απειλή και «σβήνει» την εμπειρία για να αποφύγει την επαφή με τη δική του ευαλωτότητα.
Παράλληλα, δεν είναι σπάνιο τα άτομα αυτά να βιώνουν:
- Σύγχυση: πραγματικά πιστεύουν ότι «έτσι έγινε» ή ότι «ο άλλος υπερβάλλει».
- Άγχος: ο συναισθηματικός διάλογος τους ξεπερνά, τους τρομάζει.
- Ασυνείδητη αναπαράσταση: βλέπουν στον άλλο τη δική τους αδυναμία, την οποία δεν μπορούν να αντέξουν.
- Ενοχή μετά την πράξη: μερικοί συνειδητοποιούν εκ των υστέρων ότι ακύρωσαν την εμπειρία του άλλου, αλλά δεν ξέρουν πώς να το αλλάξουν.
Στην πραγματικότητα, ο ακούσιος gaslighter είναι κι αυτός θύμα ενός εσωτερικού, επαναλαμβανόμενου σεναρίου. Η ψυχοδυναμική θεώρηση υπογραμμίζει ότι ο gaslighter ενδέχεται να προέρχεται από περιβάλλον όπου η υποκειμενικότητα δεν γινόταν αποδεκτή. Έτσι, ανέπτυξε αφενός μια «ψευδο-ταυτότητα», όπου η πραγματικότητα των άλλων έπρεπε να απορριφθεί για να επιβιώσει η δική του και αφ’ ετέρου η συμπεριφορά gaslighting λειτουργεί σαν προβολική άμυνα: “αν δεν αναγνωρίσω τη δική σου εμπειρία, δεν θα χρειαστεί να δω την αλήθεια για τον εαυτό μου”.
Επίσης, δεν είναι πάντα σαφές αν ο θύτης γνωρίζει ότι ασκεί gaslighting. Υπάρχει το φαινόμενο του unintentional gaslighting, όπου κάποιος μπορεί να προβαίνει σε συμπεριφορές που «αμφισβητούν», χωρίς όμως κακόβουλη πρόθεση (Johnson et al., 2021; Kukreja & Pandey, 2023)
Η διάκριση μεταξύ συνειδητού gaslighting και έλλειψης ενσυναίσθησης ή κακής επικοινωνίας είναι λεπτή και πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά. Η κατανόηση αυτών των διαστάσεων είναι σημαντική όχι για να «δικαιολογηθεί» ο θύτης, αλλά για να προσφερθεί πλήρης εικόνα:
- Στις περιπτώσεις εκούσιου gaslighting, το ζητούμενο είναι η προστασία του θύματος.
- Στις περιπτώσεις ακούσιου, υπάρχει χώρος για παρέμβαση και αλλαγή μέσω συνειδητοποίησης, αυτογνωσίας και θεραπευτικής δουλειάς.
Το πρώτο βήμα στη θεραπεία είναι η επιβεβαίωση της εμπειρίας του ατόμου: να ακουστεί, να αναγνωριστεί ότι η αμφιβολία δεν είναι «ελάττωμα του θύματος». Σημαντικό είναι να τεθεί ότι το gaslighting δεν είναι τυχαίο λάθος, αλλά διαδικασία — δηλαδή, πρέπει να καταγραφούν τα μοτίβα, οι επαναλήψεις και να αναδειχθούν οι τακτικές. Η χρήση σταθμισμένων εργαλείων μέτρησης (όπως το Gaslighting Relationship Exposure Inventory) μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό της έντασης και της διάρκειας της κακοποίησης (Tager-Shafrir et al., 2024).
Δεν είναι πάντα gaslighting
Σε κάποιες περιπτώσεις, ο όρος “gaslighting” χρησιμοποιείται υπερβολικά για να περιγράψει κάθε μορφή διαφωνίας ή διένεξης. Είναι σημαντικό να διακρίνουμε:
- τη διαφωνία («διαφωνείς μαζί μου») από τον χειρισμό («μου λες ότι δεν θυμάμαι καλά»)
- την πρόθεση και τη μεθοδικότητα, καθώς το gaslighting απαιτεί επαναληπτικότητα και σταδιακή κατασκευή αμφιβολίας
Σύνοψη
Το gaslighting είναι ένα δυναμικό φαινόμενο χειραγώγησης της υποκειμενικής εμπειρίας, βαθιά διασυνδεδεμένο με ψυχολογικά, δυναμικά και νευροβιολογικά στοιχεία. Είναι πολυδιάστατο φαινόμενο, που επηρεάζει την ψυχή, το σώμα και τις σχέσεις. Η κατανόηση του θύματος είναι κρίσιμη, αλλά και η διερεύνηση του gaslighter — ιδιαίτερα του ακούσιου — είναι πολύ σημαντική και προσφέρει πιο ολοκληρωμένη εικόνα.Για τον/την θεραπευτή/τρια, η πρόκληση είναι διπλή: να ενισχύσει το θύμα ώστε να επανακτήσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, αλλά και να βοηθήσει τον ακούσιο gaslighter να σπάσει τον κύκλο του τραύματος. Η αναγνώριση και η αντιμετώπιση του gaslighting είναι κρίσιμη: όχι μόνο ως συμπεριφορά που πρέπει να σταματήσει, αλλά ως τραυματική διαδικασία που απαιτεί αναδόμηση εμπειρίας, επαφή με τον εαυτό και επαναφορά της εμπιστοσύνης. Στην έρευνα, υπάρχουν ακόμα κενά που επιτρέπουν περαιτέρω διερεύνηση — π.χ. ποιοι παράγοντες προστασίας (beyond self-compassion) μειώνουν την επίδραση του gaslighting, πώς η νευροβιολογία διαφοροποιείται σε παρατεταμένες περιπτώσεις και πώς να ενσωματωθεί το φαινόμενο στη θεραπευτική θεωρία.
Εν κατακλείδι, το gaslighting δεν είναι απλώς και μόνο μια μορφή χειραγώγησης· είναι ένα κάλεσμα για βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής και των σχέσεων εξουσίας που τη διαμορφώνουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Abramson, K. (2014). Turning up the lights on gaslighting. Philosophical Perspectives, 28(1), 1–30. https://doi.org/10.1111/phpe.12046
Bellomare, M., Genova, V. G., & Miano, P. (2024). Gaslighting exposure during emerging adulthood: Personality traits and vulnerability paths. International Journal of Psychological Research, 17(1), 29–39. https://doi.org/10.21500/20112084.6306
Ciabatti, M., Nerini, A., & Matera, C. (2024). Gaslighting experience, psychological health, and well-being: The role of self-compassion and social support. Journal of Interpersonal Violence. https://doi.org/10.1177/08862605241307232
Darke, L., Paterson, H. M., Dhillon, H. M., & van Golde, C. (2025). Defining Gaslighting in Intimate Partner Violence: Insights from Victim-Survivors and Support Service Providers. https://doi.org/10.31234/osf.io/xvzd4_v1
Darke, L., Paterson, H., & van Golde, C. (2025). Illuminating gaslighting: A comprehensive interdisciplinary review of gaslighting literature. Journal of Family Violence. https://doi.org/10.1007/s10896-025-00805-4
Fraser, J. (2025). The Gaslit Brain: Protect Your Brain from the lies of bullying, gaslighting, and institutional complicity. Rowman and Littlefield Publishing.
Johnson, V. E., Nadal, K. L., Sissoko, D. R., & King, R. (2021). “it’s Not in your head”: Gaslighting, ‘splaining, victim blaming, and other harmful reactions to microaggressions. Perspectives on Psychological Science, 16(5), 1024–1036. https://doi.org/10.1177/17456916211011963
Klein, W., Li, S., & Wood, S. (2023). A qualitative analysis of gaslighting in romantic relationships. Personal Relationships, 30(4), 1316–1340. https://doi.org/10.1111/pere.12510
Kukreja, P., & Pandey, J. (2023a). Workplace gaslighting: Conceptualization, development, and validation of a scale. Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1099485
Kukreja, P., & Pandey, J. (2023b). Workplace gaslighting: Conceptualization, development, and validation of a scale. Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1099485
March, E., Kay, C. S., Dinić, B. M., Wagstaff, D., Grabovac, B., & Jonason, P. K. (2023). “it’s All in your head”: Personality traits and gaslighting tactics in intimate relationships. Journal of Family Violence, 40(2), 259–268. https://doi.org/10.1007/s10896-023-00582-y
Marlow-MaCoy, A. (2020). The gaslighting recovery workbook: Healing from emotional abuse. Callisto Publishing LLC.
Sarkis, S., & El-Attar, S. (2021). Gaslighting: Recognize manipulative and emotionally abusive people – and break free. CELA.
Shapiro, D., & Hayburn, A. (2024). Medical gaslighting as a mechanism for medical trauma: Case studies and analysis. Current Psychology, 43(45), 34747–34760. https://doi.org/10.1007/s12144-024-06935-0
Stark, C. A. (2019). Gaslighting, misogyny, and psychological oppression. The Monist, 102(2), 221–235. https://doi.org/10.1093/monist/onz007
Stern, R., & Wolf, N. (2018). The gaslight effect: How to spot and survive the hidden manipulation others use to control your life. Harmony Books.
Sweet, P. L. (2019). The sociology of gaslighting. American Sociological Review, 84(5), 851–875. https://doi.org/10.1177/0003122419874843
Tager-Shafrir, T., Szepsenwol, O., Dvir, M., & Zamir, O. (2024). The gaslighting relationship exposure inventory: Reliability and validity in two cultures. Journal of Social and Personal Relationships, 41(10), 3123–3146. https://doi.org/10.1177/02654075241266942
Van der Kolk, B. A. (2015). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma: Key takeaways, Analysis & Review. Instaread.